18 oktober 2015
Slochteren, maar dan anders
Het regende nagenoeg onafgebroken. We bezochten de Fraeylemaborg, een van de weinige, overgebleven borgen van Groningen. De geschiedenis gaat terug tot in de middeleeuwen. De voorloper van de borg heeft waarschijnlijk op een aarden verhoging gestaan, omringd door water. In  1540 krijgt de gracht een vastere vorm en het gebouw een toren. Het is gericht op verdediging. Door de eeuwen heen volgen verschillende families elkaar op tot in 1971 de laatste bewoner, Louise Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren, en haar dochter de borg verlieten. Het landgoed werd verkocht aan een stichting die het sindsdien beheert. Zij verhuisden naar ‘Het Hoge Huys’, een voormalig rechthuis uit de 17de eeuw op nog geen tweehonderd meter van de borg. Nog regelmatig nam Louise een kijkje op ‘haar’ landgoed. Ze stierf op 92-jarige leeftijd en werd door vier kleinzonen de Fraeylemaborg uitgedragen. Ze zou morgen honderd geworden zijn.
 Het schelle geluid van de trekbel kondigt ons bezoek aan. We worden binnen gelaten. Het is een statig gebouw dat toch een bepaalde gezelligheid uitademt. We zijn op dat moment de enige bezoekers en mogen door het hele gebouw ‘struinen’ en doen dat dan ook. De borg is sfeervol gemeubileerd maar het zijn niet meer de meubeltjes van de laatste bewoners. In 1971 werd de hele inboedel verkocht. Alleen een onooglijk tafeltje op zolder, bleef op zolder. Achteraf bleek het een uiterst zeldzaam stuk te zijn waarvan er maar drie bekend zijn: een in het Louvre, een in de Hermitage in Moskou en het derde in ……. Slochteren.
 Als we weer buiten staan is de regen zowaar gestopt en kunnen we in tegenstelling tot de Menkemaborg, waar we eerder waren die dag, de tuin bekijken. Wat als eerste opvalt is de lengte van het park. Een zichtas trekt je blik naar achteren waar Pomona ons van verre toekijkt. Flora staat nog verder weg en is bijna niet te zien. Totale lengte maar liefst veertienhonderd meter. Het terrein wordt onderverdeeld in het voorterrein, aan de voorkant van de borg, het borgterrein, de Engelse tuin, direct achter de borg, het Middenpark en het Achterpark, ook wel Slochterbos genoemd. Aan de overkant van de straat loopt het park door met een overbos, het Lutjebos. De totale lengte van het landgoed komt hiermee op maar liefst tweeëneenhalve kilometer.
 Het oudst bekende tuinontwerp dateert uit 1690. De borg werd gekocht door ene Henric Piccardt. Hij was kamerheer aan het hof van de Zonnekoning en was bevriend met Willem III, koning van Engeland en stadhouder van de Nederlanden. Hij liet het hele park ‘omgooien’ en je raadt het natuurlijk al, Versailles en Het Loo waren zijn voorbeelden, het werd een strakke baroktuin. De achterliggende gedachte van dit type tuin is de overheersing van de mens op de natuur.
In 1781, vele jaren na de aanleg, wordt er een tekening van de tuin gemaakt. De waterpartijen en zichtassen die op die kaart staan zijn er nu nog steeds waaruit afgeleid kan worden dat de kaart een goed beeld geeft  van de situatie toen. In dat jaar is ‘het huys in reddeloozen toestand en de heerlijke bosschen grootendeels gekapt’. Het wordt gekocht door Hendrik de Sandra Veltman, die alles op alles zet om alles weer in goede staat te brengen. Hij kiest voor de nieuwe trend in de tuinarchitectuur, de romantische Engelse landschapsstijl. Kronkelende paden, vijvers en hoogteverschillen verrassen telkens weer door verschillende gezichtspunten.
Van de periode na 1781 is het meeste materiaal aanwezig. De laatst bekende kaart is er een uit 1870, die een vrij exacte weergave van het huidige park is. Verschillende barokkenmerken zijn er nog steeds.
In 1867 koopt de familie Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren de borg die vervolgens ruim een eeuw hun eigendom blijft tot uiteindelijk de kosten voor het onderhoud te hoog worden.
We lopen verder door het park. De laatste jaren is er veel gerestaureerd. Hoe verder je je van de borg verwijdert hoe meer de natuur zijn gang lijkt te kunnen gaan. We passeren de hondenvijver.  Op het eilandje liggen meerdere honden begraven. Tussen de bomen door valt ons een flinke heuvel op, een pingoruïne. (afbeelding hiernaast) Tijdens de laatste ijstijd, zo’n 15.000 jaar geleden, perste zich hier water omhoog door spleten in de permafrost, de permanent bevroren ondergrond, en vormde ijslenzen vlak onder het landoppervlak. Deze drukten de grond steeds verder omhoog. Toen het warmer werd gleed de grond van deze ijsheuvel en vormde zo een wal rondom de kuil. Deze werd in de daaropvolgende duizenden jaren ‘opgevuld’ met veen. Vanaf deze heuvel heb je een mooi uitzicht over de slangenvijver en de driepuntsbrug. Hier heeft vroeger een theehuis gestaan maar is verdwenen, net zoals de hermitage en de grot. Zulke follies waren in de negentiende eeuw zeer in trek.
 
 
 In het park staan meerdere ‘veteranen’, bejaarde bomen. Vanuit het prieel zien we aan de andere kant van de vijver een enorme tweelingeik. Een prachtige treurbeuk spreidt zijn takken als een kloek over je uit als je er onderdoor loopt. Verderop langs het pad rekt zich een fraaie moerascipres uit, richting hemel. Leeftijd? Ik schat dat ze alle drie in de negentiende eeuw gepland en geplant zijn door Roodbaard de tuinarchitect, niet te verwarren met de piraat natuurlijk. Voor we onze wandeling beëindigen loop ik even naar nog zo’n geweldige boom, een enorme Juglans nigra, een zwarte noot. Deze walnoot maakt het kwartet compleet. Alles bij elkaar een prachtige combinatie, dit huis met deze hof. Een bezoek meer dan waard.
Slochteren kende ik wel. Hier werd in 1959 een enorme aardgasbel gevonden. Dat leerde je op de lagere school. Het zette het dorp meteen op de kaart maar zorgt nu voor zoveel ellende hier in het noorden. Deze borg is ook Slochteren, maar dan anders.
Het huis....
  
  
en de tuin.
  
  
  
Enkele maanden voor haar dood keerde de laatste bewoner, met een van haar dochters, even terug naar de borg. Ze werden geïnterviewd door RTV Noord. Dit interview geeft een mooi beeld van het leven op de borg eerste helft van de vorige eeuw. Geïnteresseerd? Klik hier.
Twee tekeningen midden van de pagina: internet
VOORGAANDE VOLGENDE
|
