24 februari 2013
Als St. Matthijs geeft sneeuw en ijs……. (Helleborus)
De winter lijkt nog van geen wijken te willen weten. Met koude noordoosten winden en flinke sneeuwbuien die de wereld weer witter dan wit kleuren lijkt de lente nog ver weg. De drinkbak van de kippetjes blijft bevriezen. Sneeuw aan hun pootjes vinden ze maar niks en ze blijven in  het overdekte gedeelte. Tot mijn verbazing zag ik afgelopen week tijdens een wandeling zelfs nog een kerstboom! De lichtpuntjes door de beslagen ramen, samen met de neerdwarrelende sneeuwvlokken maakten dit ‘kersttafereel’ compleet. Mooi voor dat moment maar kerstmis is alweer twee maanden geleden, bijna lente, toch?
Maar er zijn al heel wat lentebodes; de toverhazelaar en de gewone hazelaar ook natuurlijk, winterjasmijn, winterakonietjes en de sneeuwklokjes wilden niet wachten. De kerstroos, waarvan de naam doet vermoeden dat hij al voor de jaarwisseling bloeit, begint, althans bij mij, nu pas. Alle adviezen die men mij gaf en die ik uitvoerde, ten spijt, had ik jarenlang geen succes met kerstrozen, of helleborussen zoals ze officieel heten. Een humusrijke omgeving, niet teveel zon, kalk, liever mergel natuurlijk, niets werkte. Een paar jaar geleden kwam toch de ommekeer. Ze hebben het nu zó naar hun zin dat er al tientallen zaailingen omheen staan.
 De bekendste kerstroos is de Helleborus niger. Dit is de kerstroos die in kassen wordt ‘voorgetrokken’ en vlak voor de kerst in winkels aangeboden. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden bloeit hij helder wit. ‘Niger’ heeft betrekking op zijn zwarte wortels die zeer giftig zijn. Wanneer men de wortels droogt, tot poeder vermaalt en daarna opsnuift heeft dit heftige niesbuien tot gevolg. Het werd vroeger als niespoeder gebruikt. Hun Nederlandse geslachtsnaam Nieskruid is hiermee ook verklaard. De Grieken gebruikten dit poeder bij krankzinnigheid en bij aanvallen van epilepsie. Later werd het nog als braakmiddel en als middel tegen moeilijke stoelgang toegepast.
Deze Helleborus niger is, doordat hij gewoon wit is, eigenlijk een beetje ‘saai’. Veel boeiender is de Helleborus orientalis ook wel lenteroos of vastenroos genoemd. De kleuren van hem en zijn hybriden zijn eindeloos. Ze gaan van wit, geel groen, roze, rood, purper, kastanjebruin tot bijna zwart. Vaak staat er aan de binnenkant van de bloemen ook nog een bepaalde tekening. Zaailingen zijn altijd anders dan hun ouders. Alle soorten kruisen met elkaar. Als hij zich uitzaait in je tuin blijft het een verrassing hoe hij uiteindelijk zal bloeien. Nog steeds zijn kwekers bewust bezig het aantal kleurvarianten uit te breiden. Is er een kleur die erg mooi is dan wordt deze vegetatief, door scheuren, vermeerderd. Dit is overigens geen gemakkelijke klus. Helleborus wordt namelijk het liefst met rust gelaten; hij houdt er niet van uitgegraven te worden. Ook is men bezig planten te kweken waarvan de bloemen minder hangen, wat meer opgericht zijn, waardoor je bij wijze van spreken niet meer op de grond hoeft te gaan liggen om de binnenkant van de bloem te bekijken. Een fraaie collectie kerst- en lenterozen zag ik in de tuinen van Huys de Dohm, de tuinen van Ineke Greve.
Er zijn nog diverse andere soorten Helleborus. Het aantal is te groot om ze even allemaal te bekijken. Twee wil ik er wel nog noemen. De Helleborus odorus, met, zoals de naam al zegt, een overheerlijke geur. Hij bloeit midden in de winter van december tot maart met geelgroene bloemen. De tweede is de Helleborus foetidus, het stinkend nieskruid. Heb je een plek met diepe schaduw in je tuin, probeer deze eens. Het is een grote plant met handvormige bladeren die weer verdeeld zijn in zeven tot elf smalle gezaagde blaadjes. De bloemen zijn lichtgroen met lange meeldraden waarvan de gele helmknoppen uit de bloemen steken. Heel apart. Het is overigens de enige soort die in Nederland in het wild voorkomt. Hij is waargenomen op de Putberg, een hellingbos bij Ubachsberg, en op de Sint-Pietersberg. Hij bloeit heel vroeg in het jaar, vaak al in januari. De bloemen stinken als je ze aanraakt en fijngewreven bladeren nog erger. Vandaar de soortnaam foetidus, ‘stinkend’.
Mijn kerstrozen zijn inmiddels helemaal verdwenen onder de sneeuw. Het is vandaag de feestdag van de heilige Matthijs. Het sneeuwt al 36 uur bijna onafgebroken. Als ik de bijbehorende weerspreuk moet geloven ziet het er niet best uit…..
Als St. Matthijs geeft sneeuw en ijs,
dan kan men verwachten,
het zal vriezen nog veertig nachten.
Helleborussen in de tuinen van Ineke Greve
  
  
  
VOORGAANDE VOLGENDE
|
