2 oktober 2016

2 oktober 2016

Herfsttijloos

Ongemerkt, maar daarom niet minder onverbiddelijk, nadert het volgende seizoen. Hoewel de dagen nog echte ‘genietdagen’ zijn, worden de nachten kouder en ook de plantenwereld bereidt zich langzaam voor. De bladeren beginnen te vallen. Daarin speelt de aanhoudende droogte zeker ook een rol. Als je ’s ochtends naar buiten gaat is het al uitkijken voor herfstdraden. Menige kruisspin vangt nog menig onoplettend vliegje en muggetje. Heel onopvallend verscheen afgelopen week zowel in de voor- als achtertuin de aankondiger van de herfst, lila neuzen die uitgroeien tot krokusachtige bloemen, herfsttijloos. De tuin is een beetje op zijn retour en veel bloemen verwacht je eigenlijk niet meer. Maar waarom bloeien deze bloemen eigenlijk nu, zo aan het eind van het zomerseizoen?

Toen bij het begin der tijden alles verdeeld werd, waren alle dieren, planten en dingen er als de kippen bij. De keuze was enorm. Van alles was heel veel voorradig. De haan stelde een prachtig paasbest pak samen van de kleurigste veren. Ook de papegaai en de pauw waren er op tijd bij. De ijsbeer wilde een warme witte winterjas terwijl de muis het met een eenvoudig grijs pakje moest doen. De bloemen verdeelden onderling de meest mooie kleuren van primula tot paradijsvogelbloem, ze kwamen er samen goed uit.
Toen alle planten en dieren klaar waren, was alles op. Er was niets meer over voor regen, hagel, sneeuw, de winden en de vier seizoenen. Lente, zomer, herfst en winter klaagden en klaagden totdat God met een voorstel kwam. Ze mochten alle vier iets kiezen waarvan ze vonden dat dat het beste bij hun, hun seizoen, paste. Voor de lente was het een makkie. Ze koos voor de liefde, alle ontluikende bloemen, kortom alles wat we nu nog steeds met lente bedoelen. De zomer koos voor de warmte, de winter kou, maar de herfst, hij wist het niet. Hij had het gevoel tussen wal en schip te vallen. Tot vlak naast hem, Tijloos met haar lila bloemen hem aankeek en tegen hem zei: “Lieve Herfst, misschien kunnen we elkaar helpen, want, weet je, ook ik voel me niet gelukkig. Ik wil niet bloeien in de lente of in de zomer. Er zijn dan al zoveel bloemen die bloeien, dat niemand mij ziet. Maar misschien kan ik wel bij jou bloeien, als laatste, in het najaar. Als bijna alles uitgebloeid en verdord is, dan wil ik floreren. Ik wil jou, Herfst, opvrolijken met mijn blije bloemen. Wat vind je ervan?” De herfst was aangenaam verrast. Op dat idee zou hij nooit gekomen zijn. “Maar hoe zit het dan met je zaden, en bladeren. Lukt dat nog wel allemaal zo vlak voor de winter?” “Ik slaap er een nachtje over Herfst”, antwoorde Tijloos. Het was even puzzelen maar de volgende ochtend had zij de oplossing. “Ik ga bloeien bij jou in de herfst. In de winter rust ik uit, onder de grond. In het voorjaar kom ik pas naar boven met mijn zaden en bladeren. Zo worden ze ’s winters niet opgegeten door hongerige dieren. Ik sta lekker alleen, dus opvallend, te stralen bij jou in het najaar en jij hebt een prachtige bloem in jouw seizoen. Allebei gelukkig.” (naar een idee van E. Baars)

 

Herfsttijloos is een knolgewas en lijkt op de krokus. Je ziet ze vaak te koop in de zomer en als je ze dan op een schaaltje, zonder water, op de vensterbank zet, verschijnen rond deze tijd talloze bloemen. Het is een zgn. droogbloeier hetgeen wil zeggen dat hij tijdens de bloei geen water opneemt en geen wortels en bladeren vormt. De bladeren en de vruchten verschijnen pas in de lente. De oorspronkelijke soort, Colchicum autumnale, heeft enkele, lila bloemen maar er zijn ook soorten met witte, en planten met dubbele bloemen. De soort komt voor in heel Europa. Bij ons staat hij op de rode lijst.


De plant is extreem giftig! Hij mag absoluut ook niet door dieren worden gegeten. De giftige stof is colchicine. De dodelijke dosis wordt geschat op 20 mg. en als je dan weet dat er in één zaadje 4 mg. zit. Vroeger werden door kinderen van de zaaddozen wel eens rammelaars gemaakt. Hoe levensgevaarlijk dit speelgoed was kun je je wel voorstellen en er zullen zeker kinderen zijn geweest die als laatste hiermee gespeeld hebben.

De plant werd gebruikt tegen geelzucht en in de middeleeuwen werd hij beschouwd als toverkruid. Het dragen van een knol zou bescherming geven tegen tandpijn en de pest. Colchicine is een heel oud ontstekingsremmend middel, ook goed tegen jicht, maar er is maar een heel klein verschil tussen een werkzame en giftige dosering.

Dobbe, een van onze katten, stierf een paar jaar geleden, in september. Ik begroef hem en plantte er enkele knollen, die elk jaar rond deze tijd verschijnen.


 

 

 

VOORGAANDE                                                                               VOLGENDE